Au, je bent een vrouw

22 november 2022

Een tijdje terug leek er even echt aandacht voor te zijn. Aandacht voor de gebrekkige kennis die de medische wetenschap heeft over het vrouwelijke lichaam.

Er was geen pushbericht aan te pas gekomen. Toch zong het verhaal op allerlei manieren ineens meer rond dan ooit. Het best opmerkelijke verhaal dat we over de lichamen van de ene helft van de bevolking (de vrouw) ontstellend veel minder weten dan over de andere helft (de man). Omdat de geneeskunde al heel lang het mannenlichaam – wit, zo’n 1 meter 70, 80 kilo zwaar – als prototype voor de mens beschouwt. Zeg maar: als norm. Iets dat dus levensgevaarlijk kan uitpakken voor iedereen die níet aan die norm voldoet.

Na jarenlange, onverklaarbare klachten gediagnosticeerd worden met endometriose. Een hartaandoening die vanwege vrouwspecifieke symptomen te laat wordt herkend. Godbetert een tumor, die aanvankelijk voor een depressie werd aangezien. Even duizelingwekkende voorbeelden als alarmerende cijfers. Zo is 70 tot 90 procent van alle patiënten met onverklaarbare klachten, je raadt het al, vrouw.

Schokkend? Eigenlijk wel.

Zo schokkend dat Sophie Frankenmolen er vorig jaar van BNNVARA de serie Reference man over mocht maken. Gefascineerd door het ‘fenomeen’ sleepte ze een paspop die de ‘referentieman’ moest voorstellen mee langs een keur aan experts. Enkele weken eerder hadden de gelauwerde podcastmakers van AudioCollectief SCHIK (Bob, El Tarangu) al de handen ineengeslagen met journalist en ervaringsdeskundige Sofie Peeters, om deze kluwen voor de audiodocumentaire Geen kleine man te ontwarren. En dan had je daarvoor natuurlijk Invisible Women: Exposing Data Bias in a World Designed for Men (2019) van de Britse journalist Caroline Criado Perez, het meest omvattende werk over dit thema. Toen Perez begin 2020 tijdens het Brainwash Festival de door haar bevangen menigte in een afgeladen Waalse kerk in Amsterdam toesprak, leek er geen ander probleem meer prangend, meer urgent dan dit. Het raakte immers de helft van de bevolking. De helft!

Maar daarna werd het weer stil. Alsof die verhalen voor een niche-publiek waren bedoeld. Alsof het een vrouwenissue betrof.

Goed, ook daarna deelden we soms opzienbarend nieuws. Dat vrouwen volgens onderzoek 32 procent meer kans zouden hebben om te overlijden bij een operatie van een mannelijke chirurg. De illustratie van een zwarte foetus gemaakt door een Nigeriaanse geneeskundestudent – kennelijk een noviteit binnen de medische wetenschap die de witte man centraal stelt – nou: die ging ook eventjes viraal. 

Aandacht is er af en toe wel. Maar breed gevoelde consternatie voor dit weliswaar übercomplexe maar grootse, maatschappelijke vraagstuk dat sluimerend slachtoffers eist? Die niet een niche, maar de helft van de bevolking zo wezenlijk raakt? Die moet geloof ik nog komen.

Ik vertelde bij Bureau Buitenland over ophef-tv in Servië


Ophef hóórt natuurlijk wel een beetje bij reality tv, maar de Servische show Zadruga heeft het nu wel erg bont gemaakt. Ik vertelde erover op NPO Radio 1 bij Bureau Buitenland.

Zadruga is het best bekeken programma van Servië met zo’n drie miljoen kijkers per dag, misschien kíjkt men ook wel vanwege de vele ruzies. Inmiddels kun je echter spreken van erg veel expliciet geweld, voornamelijk gericht tegen de vrouwelijke deelnemers; een paar vrouwen zijn na dat soort opstootjes zelfs in het ziekenhuis beland. Reden voor enkele ngo’s en organisatie om aan de bel te trekken.

Luister het fragment hier terug (vanaf 00:23)
– 17 juni 2022

Waarom Bulgarije zegt dat de Noord-Macedonische taal niet bestaat

🎧 luister meteen: Bureau Buitenland (NPO Radio 1)

Het zit dat land waar mijn opa en oma zijn geboren (in de jaren dertig van de vorige eeuw) niet mee.

Noord-Macedonië springt al jaren – wat zeg ik, decennia – door hoepels om in overweging te worden genomen voor toetredingsonderhandelingen om uiteindelijk, óóit (‘nooit’, de cynici) lid te worden van de NAVO en de EU. Wat belangrijk is voor stabiliteit en veiligheid, en tegen armoede en corruptie daar, en in de hele regio.

Zat eerst Griekenland in de weg, nu blokkeert Bulgarije de boel. Vanwege de taal. Het Macedonisch is volgens de Bulgaarse politiek (en ook sommige gewone Bulgaren) ‘gewoon’ een Bulgaars dialect. En zolang Noord-Macedonië dat niet erkent, is belemmering de enige optie.

Het is nogal vreemd om te horen dat de taal die je eerder leerde dan het Nederlands niet bestaat, maar het is niet iets wat ik nog nooit had gehoord. Voor de buitenstaander komt het vast bizar (en futiel) over. Er zijn belangrijker problemen daar, zeg maar.

Uiteindelijk gaat het om politiek. Om minderheden niet willen erkennen, uit angst voor territoriale aanspraak. Politiek waardoor mensen evenwel niet vooruit kunnen. En jonge mensen daar voor de vraag staan: blijf ik hier voor een schamele 250 euro per maand, als ik al werk heb, of vertrek ik naar Duitsland, Oostenrijk of een ander willekeurig land in West-Europa? (Google: ‘braindrain Balkan’). Rusland, China en Turkije zitten ondertussen ook niet stil.

Hoe dan ook: op die taal en de cultuurhistorische ontwikkeling daarvan ben ik afgestudeerd. Ik schrijf er nog wel eens over, want er was weinig tijd tijdens het programma om daarover uit te weiden. Het zegt in ieder geval veel over hoe met name nationalistische leiders via taal en identiteit hemelsbrede lijnen proberen te trekken naar een verleden om hun politieke agenda door te drukken (overal in Europese Unie een issue, ook in Nederland, nietwaar).

Ik schoof donderdag 3 december jl. in ieder geval aan bij Bureau Buitenland (VPRO) om het over deze ‘ommezwaai’ van de Bulgaarse politiek te hebben en over hoe ze er in Noord-Macedonië op hebben gereageerd.

Luister het gesprek hier terug:

Ik belde met Lamyae Aharouay

…en het resultaat lees je hieronder. *Klik* om de online versie te lezen.

De man die de term ‘nepnieuws’ populair maakte

🎧 luister meteen: podcast ‘Future Shock’ – VPRO Tegenlicht


Ik volgde Craig, journalist bij Buzzfeed News, al sinds 2016. Toen ontdekte hij, in aanloop naar de Amerikaanse verkiezingen dat jaar, honderden nepnieuws-sites over Donald Trump.

Het bijzondere daaraan: al dat nepnieuws was te herleiden naar Veles, een stadje in het Oost-Europese Noord-Macedonië.

Inderdaad, waar mijn familie vandaan komt.

Onlangs sprak ik Craig. Hij maakte ooit de term ‘fake news’ populair; door hem zijn we de term allemaal gaan gebruiken (waar-ie overigens best spijt van heeft, nu het voornamelijk wordt gebruikt om journalisten aan te vallen).

Hij schrijft dus over desinformatie, doet er onderzoek naar, en wordt overal ter wereld uitgenodigd om over de oorzaak én bestrijding ervan te praten. Nu, tijdens corona, helemáál urgent. Een zaak van leven of dood, zelfs. Met de verspreiding van het virus komt namelijk ook de verspreiding van desinformatie tot een hoogtepunt. Het virus verenigt ons allemaal, maar het verenigt ook complottheoristen. 

Wil je mijn gesprek met hem beluisteren? Dat kan via Future Shock, de podcast van VPRO Tegenlicht. In je favo podcastapp, of via deze link.


Gaat Honeyland een Oscar winnen? Ik mocht speculeren bij BNR Perestrojkast

🎧 luister meteen: podcast BNR Perestrojkast


BNR Perestrojkast is de enige echte podcast van BNR over Midden- en Oost-Europa. En daar mocht ik praten over twee van mijn favoriete dingen: documentaires en Macedonië. Jawel: Honeyland. Als die film een van de twee nominaties (beste buitenlandse film en beste documentaire) gaat verzilveren tijdens de Oscars zondag… dan knap ik uit elkaar van trots, dat begrijp je wel. Maar goed. Zover is het nog niet. En de concurrentie is groot (For Sama in de categorie docu – oef, Parasite in de categorie buitenlands – nóu.)

Hoe het ook gaat lopen: deze wil je niet missen. Onder het mom van, meedoen is belangrijker dan winnen: kijken is belangrijker dan niet kijken. Doe het. (Ook als je niet van bijen of Oost-Europa houdt.)

Of luister anders dus BNR Perestrojkast, waar ik vertel waarom Honeyland wel of niet een afspiegeling is van Noord-Macedonië, en wat iedere Balkanbaby dagelijks moet eten om gezond en gelukkig te blijven.

(Spoiler: honing.)

En, om dan maar volledig te zijn, even een stukje van Aleksandar Hemon, wiens prachtige boek My Parents: And Introduction / This does nog belong to you ik afgelopen week kocht. Over honing en het leven:

A secret of healthy life was at least a spoonful of honey a day. We used to make fun of our parents and their parental insistence (i.e., nagging) by claiming that they believed that all one needed to raise children properly were two regularly issued orders: ‘You should be studying’ (Bolje bi ti bilo da učiš), which was Mama’s favorite, and ‘Take a little bit of honey’ (Uzmi malo meda), which was what Tata would say whenever any of us was under the weather, or was just craving something sweet. The former covered the mind, the latter the body, and the combination of the two covered everything.

‘Waarom zeg je NÓÓRD-Macedonië?’

Afgelopen vrijdag was ik bij het VPRO-radioprogramma Bureau Buitenland om te praten over all things Noord-Macedonië. Direct nadat ik tweette en insta’de dat ik er zou zitten, stroomden de appjes van vrienden al binnen: ‘Waarom schrijf je NOORD-Macedonië?!’

Ja kijk: die naam ligt dus echt nog een beetje gevoelig.

Luister het hele gesprek hier terug.

Ik besprak die gevoeligheid met presentator Eric Arends, alsook de diepere teleurstelling (en onvrede) die leeft onder Macedoniërs over de naamsverandering die het proces van EU-toenadering had moeten versnellen. Het was premier Zaev die het compromis doordrukte, een concrete stap na al dertig jaar pijnlijk ‘gedoe’ met voornamelijk Griekenland over de naam ‘Macedonië’.

Maar: de EU-onderhandelingen werden eind vorig jaar opgeschort. Met name Nederland, Frankrijk en Denemarken hielden het tegen. Intussen is Zaev afgetreden en zal in april blijken wat voor invloed dit heeft op de verkiezingen in Macedonië, die maand.

Vanuit de onvrede en het anti-westerse sentiment dat in de regio heerst, kwamen we trouwens ook uit bij thema’s die ik behandel in het boek dat ik nu schrijf. Waarover een andere keer meer.

(Helaas kwamen we niet meer toe aan het bespreken van de fantastische documentaire Honeyland, die maar liefst twee Oscarnominaties in de wacht sleepte. Dus tweette ik daar nog even over.)

1987, Macedonië



Krijgt Mosul ooit zijn ziel weer terug?


De Iraakse stad Mosul werd twee jaar geleden bevrijd van IS. Volgens de Verenigde Naties is de slag om Mosul de grootste stedelijke veldslag sinds de bevrijding van het Russische Stalingrad tijdens de Tweede Wereldoorlog. De stad is totaal verwoest en verworden tot één groot massagraf dat bezaaid ligt met explosieven. Ruim 440.000 mensen wonen in kampen rondom de stad.

Nu IS weg is en het opruimen is begonnen, rijst de vraag: hoe bouw je deze eeuwenoude stad weer waardig op? Hoe krijgt Mosul zijn ziel weer terug? Deze haast onmogelijke vragen legt de VN nu voor aan de Nederlandse architect Jan Willem Petersen. Samen met een team van specialisten maakt hij een masterplan om te bouwen aan een toekomstbestendig Mosul.

Bekijk de hele reportage hier: ‘Bouwen op een massagraf’, Brandpunt+, 6 december 2018.

Research: Arja van den Bergh
Regie: Joost van Wijk
Presentatie: Tom Kleijn

De spannendste én verdrietigste reportage die ik ooit heb gemaakt



Het is een onderbelicht probleem dat zich voor onze ogen afspeelt: de groeiende macht van Nigeriaanse mensenhandelaars in Europa.

En ja, dit was een spannende, maar ook enorm verdrietige docu om te maken.

Want: jaarlijks worden duizenden minderjarige meisjes in Nigeria ‘op bestelling’ gerekruteerd om in landen als België, Nederland en Frankrijk seksueel te worden uitgebuit. Volgens recente rapporten stijgt dat aantal exponentieel.

We volgden Team Africa in de nacht, het gespecialiseerde team van de Federale Gerechtelijke Politie Brussel dat hier al 24 jaar exclusief onderzoek naar doet. Dat team spreekt inmiddels van het best georganiseerde criminele netwerk ter wereld. Hun machtigste wapen? Voodoo, een van oorsprong traditioneel Afrikaans geloof dat door handelaren wordt misbruikt om de vrouwen onder dwang te houden.

Bekijk hier de hele reportage: ‘Voodoo Maffia’, Brandpunt+, 6 november 2018.

Zie ook deel I: ‘Gebrandmerkt en op de vlucht’.

Research: Arja van den Bergh
Regie: Joost van Wijk
Presentatie: Nadia Moussaid

Je ziet slachtoffers van mensenhandel niet, maar ze zijn er wel


Ze worden onder valse voorwendselen ons land binnengehaald, om vervolgens jarenlang seksueel te worden uitgebuit. Vaak worden ze ook nog gebrandmerkt met een tatoeage. Slachtoffers van mensenhandel: ons land telt er naar schatting duizenden, maar hun wereld blijft voor ons verborgen.

Als deze vrouwen al kunnen ontsnappen, zijn er maar weinig die aangifte durven te doen. Sommigen wacht een leven in de illegaliteit, zonder recht op hulp en bescherming. Vervolgens zijn ze afhankelijk van de liefdadigheid van pastoor Tom Marfo en de morele steun van Roëlla Lieveld. Tom heeft voor de vrouwen tal van schuilplaatsen in de Amsterdamse Bijlmer en Roëlla werpt zich op als trouwe vriendin. Maar hoe krijgen deze slachtofferste midden van bedreigingen en angst voor uitzetting weer hun leven terug?

Bekijk de hele reportage hier: ‘Gebrandmerkt en gevlucht’, Brandpunt+, 22 mei 2018.

Zie ook deel II: ‘Voodoo Maffia’.

Research: Arja van den Bergh
Regie: Joost van Wijk
Presentatie: Nadia Moussaid